ΣΥΓΧΩΡΗΣΗ: «ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν»

Τὸ κείμενο τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Κώου καὶ Νισύρου κ. Ναθαναὴλ ποὺ ἀκολουθεῖ ἀποτελεῖ εἰσήγηση στό 26ο Πανελλήνιο Ψυχιατρικό Συνέδριο πού πραγματοποιήθηκε στήν Κῶ.

Μία ἀπό τίς πιό σημαντικές δυνατότητες πού προσφέρει στόν ἄνθρωπο ἡ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ συγχώρηση.

Ἡ δυνατότητα αὐτή κινεῖται πρός δύο κατευθύνσεις: ἀφ᾿ ἑνός ἀπό τήν Ἐκκλησία πρός τόν ἁμαρτωλό ἄνθρωπο, ὥστε νά συγχωρηθοῦν οἱ ἁμαρτίες του, καί ἀφ᾿ ἑτέρου ἀπό τόν ἕναν ἄνθρωπο πρός τόν ἄλλο ὥστε νά συγχωρηθοῦν μεταξύ τους καί νά κάνουν μιά νέα ἀρχή.

Γιά νά κατανοήσουμε τή σημασία καί τήν ἀναγκαιότητα τῆς συγχωρήσεως ὄχι μόνο γιά τή σωτηρία μας, ἀλλά γιά τήν καθημερινότητά μας, πρέπει νά ἐξετάσουμε τί εἶναι ἁμαρτία καί νά προσδιορίσουμε ἐν συντομίᾳ τίς συνέπειές της στή ζωή μας.

Γιά νά ἀπαντήσουμε μέ ἐπιτυχία στό παραπάνω ἐρώτημα θά ἀνατρέξουμε πολύ πίσω. Ὁ Θεός κατά τή Δημιουργία ἔπλασε τόν ἄνθρωπο ἀπό φθαρτά γήινα ὑλικά, ἀλλά δίνοντάς του τήν πνοή ζωῆς τόν συνέδεσε μαζί Του, ὥστε, ἑνωμένος μέ Αὐτόν, νά ζήσει αἰώνια, δίχως νά πεθάνει ποτέ. Ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιά νά ζήσει αἰώνια ἦταν νά ἀγαπᾶ τόν Θεό καί Δημιουργό του καί τόν συνάνθρωπό του. Γιά νά ἐνεργοποιήσει αὐτή τήν κατάσταση ἀγάπης καί νά γνωρίζει ὁ ἀνθρωπος ὅτι ἐπικοινωνεῖ μέ τόν Θεό ὄχι γιατί ἔτσι ἔτυχε, ἀλλά γιατί ὁ ἄνθρωπος τό θέλει καί τό ἐπιθυμεῖ τοῦ ἔδωσε μία ἐντολή, πού ἄν τήν δοῦμε μέ ἄλλο πνεῦμα φαίνεται ἀκατανόητη, ἴσως ἄχρηστη, ἴσως περιττή. Ἡ ἐντολή αὐτή, μέ μία ἐλεύθερη ἀπόδοση τῶν λόγων τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἡ ἑξῆς: «μπορεῖς νά τρῶς ἀπό ὅλους τούς καρπούς τοῦ Παραδείσου, ἀλλά ὄχι ἀπό τόν καρπό τοῦ δέντρου τῆς γνώσεως τοῦ καλοῦ καί τοῦ κακοῦ, διαφορετικά θά πεθάνεις».

Αὐτομάτως ὁ ἄνθρωπος βρίσκεται μπροστά στό δίλημμα: ὑπακούω στήν ἐντολή καί ὑπάρχω/ζῶ μαζί μέ τόν Θεό ἤ τήν πρακούω, κάνω αὐτό πού θέλω, καί ὑπάρχω/ζῶ μόνος μου, μακριά ἀπό τόν Θεό.
Ποιά ἐπιλογή ἔκανε τελικά, μέσα στά πλαίσια τῆς ἐλευθερίας πού τοῦ προσέφερε ὁ Θεός, τό γνωρίζουμε, ὅπως γνωρίζουμε καί τίς συνέπειες αὐτῆς τῆς ἐπιλογῆς του: ἀνατρέχοντας στό κείμενο τῆς Γενέσεως διαπιστώνουμε ὅτι ἀμέσως μετά τήν παρακοή αἰσθάνεται ξένος πρώτα πρός τόν συνάνθρωπό του καί στή συνέχεια πρός τόν Δημιουργό καί Πλάστη του, μέ τόν ὁποῖο μέχρι ἐκείνη τή στιγμή εἶχε μία στενή, ἄριστη, σχέση ἐπικοινωνίας.

Ἡ ἀπομάκρυνση αὐτή ἀπό συνάνθρωπο καί Θεό φαίνεται ἀπό τίς ἀλληλοκατηγορίες πού ἐκτοξεύουν οἱ Πρωτόπλαστοι ἀποδίδοντας τήν εὐθύνη γιά τήν ἐπιλογή τους ὁ ἕνας στόν ἄλλο καί ἐν τέλει στόν Θεό.

Μέ ἐγωιστικό τρόπο ἔκαναν τό θέλημά τους καί κατέστρεψαν τή σχέση τους μέ τόν Θεό, τόν πλησίον, τόν ἴδιο τους τόν ἑαυτό καί τή φύση, στήν ὁποία ζοῦμε. Αὐτή ἡ διακοπή σχέσεων καί ἡ ἀπομόνωση εἶναι ἡ ἁμαρτία. Ὁ ἐγκλωβισμός μας στήν ἐπιτέλεση τοῦ θελήματός μας, ὅταν, ὅπως καί ὅπου ἐγωιστικά καί στενόμυαλα νομίζουμε ὅτι μᾶς συμφέρει καί μᾶς ὠφελεῖ.

Μέ τή συγχώρηση ἡ Ἐκκλησία θεραπεύει αὐτή ἀκριβῶς τήν ἀπομόνωση, τόν χωρισμό τοῦ ἑνός ἀπό τόν ἄλλο. Τό λέει καί ἡ ἴδια ἡ λέξη, ἡ ὁποία εἶναι σύνθετη καί ἀποτελεῖται ἀπό τίς λέξεις σύν + χωρῶ, δηλαδή μπαίνω/βρίσκομαι στόν ἴδιο χῶρο μέ τούς ἄλλους. Τό νά ζήσεις σέ μία κοινότητα μέ ἀγάπη καί ὑπομονή μέ κάποιους ἄλλους εἶναι ὄμορφο, ἀλλά καί πολύ δύσκολο ὅταν θέλεις νά συνεχίσεις νά «κάνεις τό δικό σου» νά «κάνεις τοῦ κεφαλιοῦ σου», ὅπως λέμε στήν καθομιλουμένη.

Σκεφθεῖτε ὅτι, ἐάν σέ μία κοινωνία κάθε ἄνθρωπος συνεχίζει νά κάνει αὐτό, τίποτα δέν θά λειτουργεῖ. Ὅλα θά δυσλειτουργοῦν. Τά πάντα θά καταρρεύσουν.

Μέ τήν ἁμαρτία λοιπόν βγαίνουμε ἀπό τόν κοινό χῶρο μέ τούς ἄλλους καί μέ τή μετάνοια (τήν ἀλλαγή τοῦ νοός μας, τήν ἀλλαγή τρόπου σκέψης καί ζωῆς) ξαναμπαίνουμε, ἐπανεντασσόμαστε σέ αὐτόν.

Ἡ συγχώρηση εἶναι μία μακρά διαδικασία μέ πολλά στάδια. Ξεκινᾶ μέ τή διάπραξη τῆς ἁμαρτίας, μέ τίς συνέπειες πού μόλις ἀναφέραμε, καί συνεχίζει μέ τήν ἀπομόνωση ἀπό τήν κοινωνία. Ἡ ἀπομόνωση αὐτή, ἡ μοναξιά, ὁδηγεῖ, σταδιακά, τόν ἄνθρωπο στή συνειδητοποίηση ὅτι κάτι δέν κάνει καλά, ὅτι κάτι κάνει λάθος. Ὡς ἑπόμενο στάδιο ἔρχεται ἡ μετάνοια: ὁ ἄνθρωπος ἀρχίζει βῆμα βῆμα νά ἐπιζητᾶ αὐτό πού ἔχασε: τήν ἐπικοινωνία, τήν ἐπαφή (εἰλικρινή καί ὄχι ἐπιφανειακή καί ἀνούσια) μέ τούς ἄλλους. Μόλις καταλάβει τί χάνει μέ τό νά καλλιεργεῖ τόν ἀδηφάγο ἐγωισμό στρέφεται πρός τούς ἄλλους καί ζητᾶ νά ἐπικοινωνήσει καί πάλι μαζί τους. Στό σημεῖο αὐτό ἐμφανίζεται ἡ ἀνάγκη νά ζητήσει «συγχώρηση», νά ζήσει πάλι ἀγαπημένος μαζί μέ ἄλλους.

Πῶς θά τό πετύχει αὐτό;

Ἡ ἁμαρτία εἶναι ἕνα κοινωνικό γεγονός, ἤ καλύτερα ἕνα ἀντικοινωνικό γεγονός. Καμμία ἁμαρτία δέν ἔχει συνέπειες μόνο σέ ἐμᾶς τούς ἴδιους. Πάντοτε, ἔχει συνέπειες καί σέ κάποιους ἄλλους, εἴτε ἄμεσα εἴτε ἔμμεσα. Ἡ συγχώρηση, λοιπόν, ἀκολουθεῖ τήν ἀντίστροφη πορεία. Γι᾿ αὐτό ὁ Χριστός μᾶς δίδαξε ὅτι ἡ μετάνοια εἶναι κοινωνικό γεγονός καί γιά νά ἀρχίσει νά λειτουργεῖ πρέπει νά ἐκφραστεῖ δημοσίως, σέ κοινωνία μέ κάποιον ἄλλο.

Στό σημεῖο αὐτό βρίσκεται ὁ ἱερέας, ὁ ὁποῖος δέχεται τή μετάνοιά μας, τό ὥριμο αἴτημά μας γιά συγχώρηση: δέχεται τήν ἐξαγόρευση τῶν ἁμαρτιῶν μας, τήν ἐξομολόγησή μας, ὅ,τι μᾶς βαραίνει, ὅ,τι μᾶς χωρίζει ἀπό τούς ἄλλους ἄνθρώπους. Βρίσκεται δίπλα μας στή μεθόριο, μᾶς κρατᾶ ἀπό τό χέρι καί μαζί περνᾶμε ἀπό τή μοναξιά τῆς ἁμαρτίας στή χαρά τῆς κοινωνίας.
Ἐδῶ ἀκριβῶς εἶναι ἀπαραίτητο νά κάνουμε ἕνα ἀκόμη βῆμα γιά νά ἔχουμε «πεπληρωμένη τήν χαρά ἐν ἡμῖν»: ἀφοῦ λάβουμε τήν ἄφεση τοῦ μυστηρίου τῆς ἐξομολογήσεως συμμετέχουμε στό κοινό ποτήριο, μαζί μέ τά ἄλλα μέλη τῆς Ἐκκλησίας, τῆς Ἐνορίας μας, τῆς κοινότητας.

Ἀπό αὐτό τό σημεῖο καί ἔπειτα εἴμαστε ἕτοιμοι νά συνεχίσουμε τόν πνευματικό μας ἀγῶνα μέ νέες δυνάμεις, μέ ὑπομονή, ἐπιμονή καί ταπείνωση. Μέ ἀγάπη καί σεβασμό πρός τόν ἀδελφό μας.

Διαπιστώσαμε ὅτι ἡ δική μας διάθεση γιά συγχώρηση καί ἡ ἐπιθυμία τῆς Ἐκκλησίας νά μᾶς τήν προσφέρει συναντῶνται θεραπεύοντας τίς ἀστοχίες, τά λάθη καί τίς παραλείψεις μας.
Δέν εἶναι τυχαῖο ὅτι ἡ ἴδια ἡ φύση μᾶς δίνει τό παράδειγμα τῆς συγχωρήσεως: πρώτη αὐτή μᾶς συγχωρεῖ καί μέ τόν τρόπο της μᾶς καθοδηγεῖ μέ ἀσφάλεια καί ἁπλότητα.

Γιά νά καταλάβουμε αὐτή τήν πτυχή τοῦ θέματός μας ἀρκεῖ νά ἐπισκεφθοῦμε τήν περιοχή τῆς Βουρρίνας, λίγα χιλιόμετρα μακριά ἀπό ἐδῶ. Πρόκειται γιά μία περιοχή πολύ ἀγαπητή σέ ὅλους ἐμᾶς πού ζοῦμε στήν Κῶ. Ἐκεῖ φίλοι μου βρίσκεται τό μοναστηράκι τῆς Ὁσίας Μελοῦς, ἡ ὁποία ἀσκήθηκε καί ἁγίασε στίς πλαγιές τοῦ Ὄρους Δίκαιος. Ὅλη ἡ περιοχή εἶναι γεμάτη ἀπό ἰαματικές πηγές: τό Κοκκινόνερο, τό Βουρκόνερο, τό Ἀσπρονέρι. Γεμάτη ἡ ἀτμόσφαιρα ἀπό τήν ὀσμή θειαφειοῦ, ἐμφανής ἡ πλούσια βλάστηση καί ἡ δυναμική παρουσία τῶν ἰαματικῶν ὑδάτων πού ρέουν σέ ὅλη τή διάρκεια τοῦ ἔτους.

Σκεφθεῖτε ὅτι ὁ ἄνθρωπος μέ τίς πράξεις καί τίς παραλείψεις του ἔχει μολύνει καί συνεχίζει νά τό κάνει, ἔχει καταστρέψει καί συνεχίζει νά καταστρέφει τόν Κόσμο, τό κόσμημα πού ἑτοίμασε καί μᾶς προσέφερε ὁ Δημιουργός, ἀλλά ἡ φύση ἐξακολουθεῖ νά μᾶς προστατεύει, νά μᾶς φροντίζει, νά μᾶς θρέφει καί, βέβαια, νά μᾶς θεραπεύει.

Ὁ Ἱπποκράτης γνώριζε αὐτές τίς ἰαματικές πηγές, γι᾿ αὐτό οἰκοδόμησε τό Ἀσκληπιεῖο του κοντά στή Βουρρίνα. Μάλιστα, χρησιμοποιοῦσε καί τίς ἰαματικές πηγές πού βρίσκονται στήν πίσω μεριά τοῦ βουνοῦ, τά Ἐμπρός καί τά Πίσω Θερμά, προσφέροντας στούς ἀσθενεῖς του μία ὁλοκληρωμένη ἰαματική περίθαλψη μέ ὑλικά πού προέρχονταν ἀπό τήν κωακή γῆ καί τά σπλάχνα τοῦ Ὄρους Δίκαιος.

Ὁ ἄνθρωπος, καθένας από ἐμᾶς, ἄλλος περισσότερο ἄλλος λιγότερο, μέ τίς πράξεις καί τίς ἐπιλογές του ἀμαυρώνει τή φύση, ἡ ὁποία φτιαγμένη ἀπό τήν ἄπειρη ἀγάπη καί προστατευμένη ἀπό τή διαρκῆ μέριμνα τοῦ Θεοῦ μᾶς συγχωρεῖ καί συνεχῶς μᾶς προσφέρει, ἐκ νέου, αὐτά πού ἐμεῖς μέ βίαιο καί ἐγωιστικό τρόπο τῆς ἀφαιροῦμε.

Αὐτήν τήν συνολική προσέγγιση, ἔρχεται νά μᾶς προτείνει καί ἡ ὀρθόδοξη παράδοση. Θυμηθεῖτε τόν Χριστό, ὁ ὁποῖος συνήθως γιά νά θεραπεύσει μία ἀσθένεια καί ὅταν καταλάβαινε ὅτι ὁ ἀσθενής ἦταν ὥριμος γι᾿ αὐτό, συγχωροῦσε τίς ἁμαρτίες του καί τόν προέτρεπε νά μήν ἁμαρτάνει πλέον γιά νά παραμείνει ὑγιής. Χαίρομαι ὅταν διαπιστώνω ὅτι στίς μέρες μας μέ πολλούς καί διάφορους τρόπους ἀναδεικνύεται αὐτή ἡ ἰδιαιτέρως στενή σχέση ἀνάμεσα στήν ἁμαρτία καί στήν ἀσθένεια καί προτρέπεται ὁ ἀσθενής νά ἔχει μία συνολική ἀντιμετώπιση στό πρόβλημα πού τόν βασανίζει.

Βέβαια, τό νά ζητᾶμε καί νά δίνουμε συγχώρηση δέν εἶναι τόσο εὔκολο: σκοντάφτει στόν ἐγωισμό μας! Κι ἐδῶ νομίζω ὅτι εἶναι τό σημεῖο στό ὁποῖο πρέπει νά στρέψουμε τήν προσοχή μας. Ὁ ἐγωισμός μᾶς ἀπομονώνει, μᾶς ἀπομακρύνει ἀπό τούς ἄλλους. Χρειάζεται δουλειά γιά νά ἀνοιχτοῦμε στόν πλησίον. Καί δέν ἀναφέρομαι μόνο στόν ξένο, στόν συνάδελφο, στόν γείτονα, στόν περαστικό. Πρώτα ἀπό ὅλα ὀφείλουμε νά μάθουμε νά ἀνοιγόμαστε στούς οἰκείους μας μέσα στήν οἰκογένεια, στούς γονεῖς, στούς συζύγους, στά παιδιά, στούς φίλους μας. Δοκιμάστε ἀπροετοίμαστοι νά ζητήσετε συγγνώμη σέ αὐτούς τούς ἀνθρώπους καί θά μέ θυμηθεῖτε…

Ἐδῶ ἔρχεται ἡ Ἐκκλησία καί μᾶς παίρνει ἀπό τό χέρι στοργικά, μέ ἀγάπη καί ἁπλότητα, βῆμα βῆμα, μᾶς μαθαίνει νά ἀνοιγόμαστε: μέ τήν προσευχή, μέ τή συμμετοχή στά μυστήρια καί στό ἡμερήσιο πρόγραμμα ἀκολουθιῶν, μέ τήν ἀπόδοση σεβασμοῦ στόν ἄλλο, μέ τή νηστεία, μέ τήν ἀσκητική ζωή, μέ τή ἔμπρακτη ἄσκηση φιλανθρωπίας, μέ τήν καλλιέργεια τῆς ἀγάπης, μέ τή μελέτη τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί μέ πολλούς ἄλλους τρόπους.

Τά παραδείγματα μετάνοιας καί συγχώρησης στήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας εἶναι πολλά καί διάφορα καί κρύβουν μεγάλη ὠφέλεια γιά ἐμᾶς. Θά ἀναφέρω μόνο δύο περιπτώσεις πρώτα τήν Ὁσία Μαρία τήν Αἰγυπτία ἡ ὁποία ἔζησε τήν ἁμαρτία, τή μετάνοια καί ἐπιζητοῦσε τή συγχώρηση ἐπί σαράντα ἀσκητικά χρόνια πού ἔζησε στήν ἔρημο. Τελικά, τήν βρῆκε καί σώθηκε. Τό ἄλλο παράδειγμα ἔχει τήν ἀντίθετη κατεύθυνση: ἕνας Ἅγιος, ὁ Διονύσιος ἀπό τή Ζάκυνθο, Ἀρχιεπίσκοπος Αἰγίνης, δέχθηκε, συγχώρησε καί προστάτευσε τόν δολοφόνο τοῦ ἀδελφοῦ του Κωνσταντίνου.

Ἡ στάση αὐτή ὅλων τῶν Ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας, εἶναι πολύ σημαντική διότι δείχνει πόσο πολύ ἔχουν προσπαθήσει, πόσο πολύ ἔχουν «δουλέψει» μέ τόν ἑαυτό τους, πόσο πίσω τους ἔχουν ἀφήσει ἔννοιες ὅπως ἡ ἐκδικητικότητα καί ἡ περιχαράκωση μέσα στά στενά πλαίσια τοῦ ἐγωισμοῦ.

Πάνω ἀπ᾿ ὅλα, ὅμως, μᾶς ἐμπνέει καί μᾶς δείχνει τόν δρόμο τῆς συγχώρησης ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ὁ ὁποῖος, καρφωμένος στόν Σταυρό, συγχώρησε αὐτούς πού τόν σταύρωσαν καί μέ τήν προσευχή πού μᾶς δίδαξε νά λέμε σέ κάθε στιγμή τῆς ζωῆς μας, τό Πάτερ Ἡμῶν, μᾶς προτρέπει νά ζητᾶμε τήν ἄφεση τῶν δικῶν μας ἁμαρτιῶν ὅπωςἀκριβῶς «καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν» συνδυάζοντας μέ τόν καλύτερο τρόπο τίς δύο πτυχές τῆς συγχώρησης: νά αἰτούμαστε τή συγγνώμη τῶν ἄλλων καί νά τήν προσφέρουμε στούς ἄλλους.

Ἐπιτρέψτε μου νά πῶ —νομίζω ὅτι κι ἐσεῖς τό ζεῖτε καί τό διαπιστώνετε κάθε ἡμέρα— ὅτι τό ἄνοιγμα πρός τόν ἕτερο, ἡ ἐπικοινωνία μέ τόν πλησίον, ἡ ὑγιής ἐξωστρέφεια ἀποτελοῦν στοιχεῖα πού βοηθοῦν τόν ταλαιπωρημένο ἄνθρωπο τῆς ἐποχῆς μας νά βρεῖ τόν ἑαυτό του, νά ἐνισχύσει τίς δυνάμεις του, νά νικήσει τά προβλήματά του καί τελικά νά ἐπιλέξει τόν δρόμο πού θά ἀκολουθήσει στή ζωή του.

Πολλά ἀπό τά προβλήματα πού, ὡς ἀσθένειες πλέον φθάνουν σ᾿ ἐσᾶς θά εἶχαν ἴσως ἀποφευχθεῖ ἐάν κάποιος εἶχε μιλήσει στούς ἀδελφούς μας αὐτούς γιά τή δύναμη τῆς μετάνοιας, γιά τό μυστήριο τῆς ἐξομολογήσεως, γιά τήν ἀνάγκη νά ἀνοιχθοῦν μέ εἰλικρίνεια καί εὐθύτητα στόν ἄλλο, γιά νά τόν ἀκούσουν, γιά νά τοῦ μιλήσουν, γιά νά ἐπικοινωνήσουν μαζί του. Δυστυχῶς, πολλοί συνάνθρωποί μας δέν ἄκουσαν ποτέ κάτι τέτοιο. Κανείς δέν τούς μίλησε γιά μετάνοια, ἐξομολόγηση καί συγχώρηση. Γι᾿ αὐτό χαίρομαι ἰδιαιτέρως πού βρίσκομαι ἀνάμεσά σας καί μᾶς δίνεται ἡ εὐκαιρία νά συζητήσουμε, νά ἀνταλλάξουμε ἀπόψεις, νά δοῦμε πῶς μποροῦμε νά βοηθήσουμε, νά στηρίξουμε τόν πάσχοντα ἄνθρωπο τῆς ἐποχῆς μας. Σᾶς εὐχαριστῶ θερμῶς γι᾿ αὐτή τήν εὐκαιρία!

Ἄς συνεχίσουμε νά προσπαθοῦμε ἐσεῖς μέ τήν ἐπιστημονική σας κατάρτιση καί τή θεραπευτική σας ἐμπειρία καί ἡ Ἐκκλησία μέ τήν θεία Χάρη πού κομίζει στόν Κόσμο μας, νά διακόψουμε τήν ἁλυσίδα τοῦ κακοῦ, νά σταματήσει ἡ ἀνακύκλωση καί ἡ διάδοσή του. Κάθε ἄνθρωπος εἶναι πλασμένος ὡς εἰκόνα τοῦ Θεοῦ καί κρύβει, μερικές φορές πολύ βαθιά μέσα του, ἀγαθά στοιχεῖα πού ἐάν τά φέρουμε στήν ἐπιφάνεια καί αὐτόν θά σώσουμε καί τήν κοινωνία μας θά βοηθήσουμε!